کودک همسری چیست
ازدواج کودکان زیر 13 سال را ، کودک همسری می گویند ، اتفاقی که در کشور ما کم نیست و رواج دارد
گفته می شود بیش از 5 درصد ازدواج ها مربوط به ازدواج با کودکان زیر 15 سال است که رقمی بیش از 28 هزار کودک دختر را در هر سال شامل می شود. بیشترین آمار ازدواج و طلاق کودکان هم در استان های سیستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و غربی، فارس، زنجان، تهران، همدان و مازندران ثبت شده است.
چطور کسی که سنش به حق رای دادن نرسیده می تواند مسئولیتهای زندگی زناشویی را بپذیرد ؟
مگر می‌شود دختر 13 ساله که عقل ندارد و نمی‌تواند رأی دهد، نمی‌تواند در امور مالی خود دخل و تصرف کند، نمی‌تواند رانندگی کند، وارد رابطه ازدواج شود. ازدواج رابطه‌ای جدی است و باید فرهنگ را اصلاح کرد. اگر در مناطقی که فرهنگ ازدواج کودکان وجود دارد، آگاهسازی نکنیم در حق آنان ظلم کرده‌ایم.
واقعیتی که در کشور ما وجود دارد این است که اکنون دیگر برای ازدواج نباید صرفا بلوغ جسمی و جنسی ملاک ازدواج باشد و ملاک ازدواج باید به سمت بلوغ عقلی برود. باید بپذیریم وقتی کودکان بدون اینکه به رشد عقلی و آمادگی روانی رسیده باشند، وارد رابطه ازدواج شوند هم به حقوق کودکی‌اش لطمه وارد می‌شود و هم اینکه ناگهان به دنیای بزرگسالی وارد می‌شوند که مشکلات و تبعات شدیدتری برایش دارد.
کودک‌همسری به دلیل آسیب‌های اجتماعی بسیار از قبیل زنانه شدن فقر، گسترش خشونت، طلاق، خیانت، افسردگی و آمار بالای سقط جنین، نیازمند سیاست‌گذاری‌ها و بازنگری‌هایی در قوانین مربوط به سن ازدواج است.
این در حالی است که متاسفانه زنجان، در ازدواج دختران در سنین کودکی رتبه نخست را دارد. ازدواج‌هایی که در خوشبینانه‌ترین حالت، به خزان زودهنگام زندگی مشترک و سرنوشت تلخ عروس‌های کوچک عروسک به دست منجر می‌شود.
در گذشته، بر اساس قوانین، سن ازدواج دختران 9 سال قمری بود که چند سال قبل تغییری در آن به وجود آمد و به 13 سال رسید. هر چند که ازدواج در سنین 13 یا 14 سالگی نیز مسئله‌ساز است ولی ازدواج زیر 13 سالگی نیز مشروط بر اینکه با رضایت ولی کودک، اجازه پزشکی‌قانونی و دادگاه انجام شود، امکان‌پذیر است.
در ازدواج زیر سن 13 سالگی دختران، که کودک‌همسری یا ازدواج زودهنگام نام دارد، مشکلات فراوانی از بعد جسمانی، روانی و روحی برای کودک به وجود می‌آید و متاسفانه تاکنون از سوی نهادهای قانون‌گذار برای این قضیه اقدامات ویژه‌ای انجام نشده است.
یک روان‌شناس در این رابطه در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار می‌کند: شرایط اولیه ازدواج، برخورداری از بلوغ فکری، جسمی، جنسی، عاطفی و اقتصادی است. متاسفانه در کودک‌همسری، کودکی که در عوالم کودکی خود غرق است، به یک‌باره کاخ آرزوهایش با خیال عروسک‌بازی و شادی عروس شدن به هم می‌ریزد و با ازدواج زودهنگام، تغییرات دوران کودکی تا بزرگسالی را در عرض ساعاتی طی می‌کند.
ربابه روزبه ادامه می‌دهد: این کودک، در طول مراسم خواستگاری تا ازدواج، به یک خانم خانه‌دار با همه مسئولیتهای یک زن تبدیل می‌شود و به غیر از مسئولیت همسرداری، دیری نمی‌پاید که مسئولیت مادر شدن را نیز گردن می‌گیرد؛ در واقع کودک‌همسری نقش‌هایی را به کودک دیروز و عروس امروز محول می‌کند که تعریف درستی از آن نداشته و چاره‌ای ندارد جز اینکه بدون استقلال و توانایی لازم برای تصمیم‌گیری، نقش‌هایش را به خوبی بازی کند.
وی تصریح می‌کند: گذر از هر دوره رشد و تحول استرس‌زا است. حال تصور کنیم اگر همه این تغییرات بدون آمادگی روحی و جسمی اتفاق بیافتد، کاملا مشخص است که زمینه را برای بروز افسردگی، خشم فروخورده، احساس ناکارآمدی و انزوا فراهم کرده و سلامت روانی چنین بانوی کم سن و سالی را به خطر می‌اندازد.
روزبه خاطرنشان می‌کند: پیامد فقدان سلامت روان، علی‌الخصوص در زنان جامعه، آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق، اعتیاد، بزهکاری و فقر فرهنگی خواهد بود. با توجه به اینکه یکی از اهداف توسعه پایدار کشور، برخورداری از زندگی سالم، رفاه در همه سنین، برابری جنسیتی، رشد پایدار اقتصادی، شغل مناسب و معقول و برخورداری از آموزش عالی با کیفیت است، ازدواج کودکان یکی از بزرگ‌ترین موانع برای رسیدن به این اهداف به‌شمار می‌آید.
چندی پیش، یکی از اعضای فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی، از تدوین طرحی در قالب «کودک‌همسری» در مجلس شورای اسلامی خبر داده که بر اساس آن، حداقل سن ازدواج برای دختران به ۱۶ سال افزایش می‌یابد. در این طرح حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۶ و برای پسران ۱۸ سال پیش‌بینی شده و ازدواج برای دختران زیر ۱۳ سال مطلقا ممنوع خواهد شد ولی متاسفانه طرح «افزایش سن ازدواج» تاکنون مخالفان زیادی را با خود به همراه داشته است.
از جمله این مخالفت‌ها، از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس بوده است؛ در واقع این مرکز اعتقاد دارد که تعداد ازدواج‌هایی که در سن کودکی اتفاق می‌افتند کم است و همین مسئله را پایه اصلی مخالفت خود با افزایش سن ازدواج می‌داند.
این‌طور به نظر می‌رسد که تصویب طرح «افزایش سن ازدواج» به راهی پر پیچ و خم و پافشاری‌های بیشتری نیاز دارد تا بر همگان ثابت شود که کودک‌همسری، عواقب جبران‌ناپذیری، از جمله آسیب‌های روانی شدید، عوارض بارداری زودهنگام، خطر بالای مرگ برای مادران در سنین پایین و مواردی از این دست را به همراه دارد.
امیدهای تازه برای حل بحران «کودک همسری»
علیرضا کرمانی، پژوهشگر و جامعه شناس حوزه کودک، در گفت و گو با ما می گوید: «در بررسی مسئله کودک همسری، جامعه بزرگسال یک طرف قضیه قرار دارد. در کشور ما هنوز اقدام جدی ای در این زمینه صورت نگرفته است تا فرد بزرگسال با تبعات منفی ازدواج با یک کودک کم سن و سال آشنا شود».
البته کرمانی بسیار به آینده امیدوار است. به اعتقاد او «از نظر جامعه شناسی، کودکانی که امروز قربانی کودک همسری هستند، اصلا بعید نیست در آینده، خود به نیروی محرکی برای حل این مسئله تبدیل شوند. همان طور که زنان برای احقاق حقوق خود و رسیدن به جایگاه اجتماعی برابر تلاش کردند که تبعیض بین زنان و مردان را کمرنگ کنند.»
اصلاح قوانین؛ پیش نیاز حل پدیده «کودک همسری»
ازدواج اجباری کودکان مسئله ای است که در بسیاری از کشورها نیز ریشه تاریخی دارد. حتی در برخی کشورها، هنوز هم ازدواج دختران نه ساله امری عادی تلقی می شود؛ بنابراین ریشه های این مساله در اعماق باور برخی جوامع محلی رسوخ کرده که حل آن مستلزم اصلاح دیدگاه مردم نسبت به این رفتار است. همسرگزینی برای یک کودک، نامش ازدواج نیست، بلکه نوعی تحمیل است؛ چرا که کودک به امری واداشته می شود که به آن علاقه و حتی آگاهی ندارد.
دکتر داریوش مهاجر، پژوهشگر و جامعه شناس، در گفت و گویی درباره آسیب های پدیده «کودک همسری» می گوید: باور جامعه ایرانی نسبت به ازدواج کودکان به اصلاح نیاز دارد که البته این اصلاح باور، به مرور زمان به دست می آید. اساسی ترین قدمی که باید در این زمینه برداشته شود، به روز کردن قوانین قدیمی و وضع قوانین جدید است.
کودک همسری رای نیاورد
رأی نیاوردن طرح کودک همسری اتفاق خوبی نیست
این وکیل دادگستری خاطرنشان کرد: رأی نیاوردن طرح کودک همسری در کمیسیون قضایی مجلس، اتفاق خوبی نیست و نشان می‌دهد که اراده‌ای برای تغییر این وضع وجود ندارد و آسیب ازدواج کودکان دیده نشده است. متاسفانه خیلی وقت‌ها آسیب‌های اجتماعی با نگاه سیاسی دیده می‌شود در حالی که نباید این طور شود.
او درباره تدوین طرحی جامع‌تر از سوی مجلس در زمینه کودک‌همسری گفت: امیدوارم اگر قرار است طرح جامعی تدوین شود به نفع کودکان باشد و طرحی دارای کمترین مشکل تصویب شود. البته ایراداتی که اکنون به این طرح گرفته شده است قابل حل است. .
مجلس شورای اسلامی روز 4 مهرماه سال جاری یک فوریت طرح اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی را تصویب کرد که در تبصره این طرح حداقل سن ازدواج در دختران را 15 و پسران را ۱۸ سال تعیین کرده بود. طرح که بر اساس آن، حداقل سن ازدواج برای دختران، 15 و برای پسران ۱۸ سال پیش‌بینی شده است اگر به سرانجام برسد ازدواج برای دختران زیر ۱۳ سال مطلقا ممنوع خواهد شد. طرح مذکور برای بررسی در کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس به عنوان کمیسیون اصلی بررسی شده و به گفته حجت الاسلام نوروزی، سخنگوی کمیسیون قضایی این طرح به دلیل کامل نبودن رد شده است.
